Türkiye’nin Afrika’daki tesir alanı genişliyor

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan üç Afrika ülkesini kapsayan cinsini sürdürürken, son periyotta sürat kazanan Afrika açılımı, dış siyasette sıkışan Türkiye için gerek yeni alan açması gerekse savunma endüstrisine katkı sağlaması açısından giderek ehemmiyet kazanıyor.

Erdoğan’ın hala devam ettiği Kongo, Senegal ve Gine Bissau temasları ile Afrika’da ziyaret ettiği ülke sayısı 33’e çıkmış oldu.

Türkiye’nin Afrika ile kurduğu bağlar yalnızca üst seviye ziyaret ve temaslar ile sonlu değil. Büyükelçilik ve diplomatik misyonların sayısı süratli bir biçimde artırılırken, Türk İşbirliği ve Uyum Ajansı Başkanlığı (TİKA), Türk Hava Yolları (THY), Yunus Emre Enstitüsü (YEE) ve Türkiye Maarif Vakfı (TMV) üzere kurumların tesir alanlarının da giderek genişlediği gözleniyor.

Batı Afrika ülkelerinden Gine Bissau'nun başşehri Bissau'da 44'üncü büyükelçiliğini açmayı planlayan Türkiye, kıtadaki büyükelçilik sayısını 50'ye yükseltmeyi hedefliyor. THY Afrika'da 61 noktaya uçarken, kıtada evvelden çok tesirli olan Fethullah Gülen okullarının yerini ise Maarif Vakfı’nın okulları almış durumda.

Öte yandan hala binlerce Afrikalı öğrenci Türkiye’deki üniversitelerde çeşitli alanlarda eğitim görüyor.

Erdoğan Afrika gezisi kapsamında Kongo, Senegal ve Gine Bissau ülkelerine gitti

İsmail Cem’e uzanan açılım siyaseti

Bilhassa son yıllarda sürat kazanan ve “Afrika’ya açılım” olarak isimlendirilebilecek siyaset aslında çok yeni değil. Afrika ile tarihi bağların da tesiriyle Türkiye makul periyotlarda Afrika ülkeleri ile bağlantılara daha fazla değer vermeyi hedeflediği dikkat çekiyor.

Bu çerçevede Afrika’ya birinci açılım teşebbüsleri aslında 1978 yılına, Bülent Ecevit devrine kadar uzanıyor. Akabinde ikinci teşebbüs 1988-89 yıllarında Turgut Özal periyodunda, üçüncü teşebbüs ise 1998'de İsmail Cem’in dışişleri bakanlığı periyodunda başlatıldı.

İsmail Cem vaktinde temelleri birinci sefer yazılı bir biçimde atılan açılım siyasetinin mimarlarından birisi de Emekli Büyükelçi Numan Hazar.

DW Türkçe’ye konuşan Hazar, Afrika’ya açılım hareket planını hazırladıklarını lakin evvel 2001 ekonomik krizi ve akabinde seçimle iktidarın el değişmesi ile duraklama yaşandığını aktararak, sakin bir devrin akabinde 2005’de birinci sefer Türkiye’de Afrika Yılı ilan edildiğini ve sonra da atılımlar olduğunu hatırlatıyor.

Hazar, Türkiye’nin Afrika’ya açılım siyasetini hükümetlerden bağımsız bir formda ve bir bütün olarak “stratejik bir başarı” olarak kıymetlendiriyor. “Şunu görmek lazım; hangi noktada başladık ve artık hangi noktaya geldik” diyen Hazar, Afrika ülkeleri ile bağlantılarda kıymetli bir aralık kat edildiğini belirtiyor.

Emekli Büyükelçi Hasan Servet Öktem ise DW’ye değerlendirmesinde Afrika ile alakaları geliştirmede dorukların kıymetine şu sözlerle dikkat çekiyor:

“Hangi ülkeler Afrika ile yakındır diye bakıldığı vakit, aslında bunun bir kriteri var, o da tepeler düzenlemek. Afrika ile doruklar düzenleyen ülkelerin sayısı üçü, beşi geçmiyor.”

Türkiye, 2005'te Afrika Birliği'ne "gözlemci üye" olurken; 2008'de de Birlik, Türkiye'yi "stratejik partner" ilan etti. Bu kapsamda birincisi 2008'de İstanbul'da, ikincisi 2014'te Ekvator Ginesi'nin başşehri Malabo'da yapılan Türkiye-Afrika İştirak Doruğu'nun üçüncüsü 16-18 Aralık 2021'de İstanbul'da düzenlendi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan 2016'da Somali'yi ziyaret etmişti

Afrika’nın Türkiye için kıymeti

Pekala Afrika Türkiye açısından neden kıymetli? Bu sorunun tek ve kısa bir karşılığı yok.

Dış Siyaset Enstitüsü Lideri, ODTÜ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Bağcı’ya nazaran Afrika ile alakalar “Avrupa ile bağlantılarında sıkışan Türkiye’ye dış siyasette alan açması ve yumuşak gücünü kullanması açılarından” değerli ve başarılı.

İnsani ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi'nde (İNSAMER) Afrika uzmanı Dr. Serhat Orakçı'ya nazaran ise Türkiye ile Afrika ortasındaki bağlar bir açıdan yeni görülebilir lakin aslında ortada dört asırlık bir ortak geçmiş kelam konusu.

Türkiye'nin Afrika ile 2005’ten sonra sürat verdiği bağlantıların temelinde siyasi, ticari, insani, sıhhat, eğitim ve güvenlik üzere alanlarda işbirliğinin yattığını belirten Orakçı, “Burada Türkiye'nin her türlü enstrümanı bağlantılarını güçlendirmek için kullandığını görüyoruz” diyor.

Resmi datalara nazaran Türk firmaları Afrika genelinde toplam pahası yaklaşık 70 milyar doları geçen 1150'den fazla proje üstlenmiş durumda. Afrika ile toplam ticaret hacminin ise şimdikinin üç katına yani 75 milyar dolara çıkartılması hedefleniyor.

Öte yandan son devrin çok dikkat çeken enstrümanlarından biri ise savunma alanında. Türkiye’nin Afrika ülkelerine sattığı SİHA’ların mahallî çatışmalarda kullanılması ve vakit zaman istikrarları değiştirebilmesinin, şimdiye kadar insani bağları ve yumuşak gücünü ortaya koymaya çalışan Ankara’nın işini zorlaştırabileceği belirtiliyor.

Prof. Dr. Bağcı pek çok Afrika ülkesinin başta zırhlı araçlar olmak üzere Türkiye’den silah da dahil savunma gereçleri temin ettiğini söyleyerek, “Türkiye’nin kıymetli bir silah pazarı oldu Afrika ve o denli gözüküyor ki bu bu türlü de kalkmaya devam edecek” tespitinde bulunuyor.

Kıtadaki güç istikrarları

Türkiye’nin Afrika’da artan aktifliğine misal ve hatta daha fazla kıtada tesirli olan aktörlerin başında Fransa ve Çin, akabinde da Rusya geliyor.

Tarihi bağları olan Fransa’nın yanı sıra Çin’in bölgedeki varlığı çok besbelli. Öktem, Türkiye'nin bu iki ülkenin akabinde kıtada kelamı geçen ülkelerden birisi olduğunu belirtirken, Orakçı kıtadaki güç istikrarlarının son yıllarda bariz değiştiğini ve Batılı aktörlere yönelik hayal kırıklığının görünür hale geldiğini vurguluyor.

Orakçı, kıtadaki son güç istikrarını şöyle aktarıyor:

"Batılı ülkeler insani kalkınmaya değer vermeyip, kendi istedikleri rejimleri iş başında tutma yolunu benimsedikleri için biriken bir reaksiyonla karşılaşıyor. Bu durumda fırsatları Çin ve Rusya değerlendirirken, Türkiye'nin de tesir alanı oluşturmaya başladığını görüyoruz. Burada Türkiye ticari ve insani alanlarda ön plana çıkarken, riskten uzak daha makul bir profil çiziyor. Sanırım bu durum da batı ve Çin-Rusya eksenlerine sıkışmaya zorlanan ülkeler için Türkiye'yi değerli ve stratejik hale getiriyor.”

Prof. Dr. Bağcı, Afrika projesinin Türk dış siyaseti açısından ihmal edilen bir alan olduğunu fakat artık süratli bir giriş yapıldığını belirterek, “Türkiye geç kalınmış bir süreci hızlandırmaya çalışıyor” diyor.

ODTÜ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Bağcı

Fransa’nın Mali’den askerlerini kaydırmasına karşın kıtadan büsbütün çekilmesinin mümkün olmadığını, Çin’in ise büyük altyapı yatırımları olduğunu söyleyen Bağcı, Afrika’nın kazanan ülkesini Çin olarak gösteriyor. Bağcı, “Türkiye’nin bu ülkeler ortasındaki avantajı eserlerini daha ucuza satması. Tahminen dezavantaj olarak Afrika’yı daha yeni yeni tanıyoruz, kabileler ortası ilgileri mesela şimdi çok âlâ bilmiyoruz” diyor.

Gülsen Solaker

© Deutsche Welle Türkçe